Historia wina

„Ach podajcie mi szybko puchar wina, bym mógł napoić umysł i powiedzieć coś mądrego”

Arystofanes, ok. 450-385 r. p.n.e.

Historia wina sięga najdawniejszych czasów, jest tak stara jak historia ludzkości a samo wino występuje w najdawniejszych mitach i legendach. Ciężko jednak precyzyjnie określić początki i miejsce powstania pierwszego wina. Istnieją świadectwa archeologiczne potwierdzające wyrób wina z dziko rosnącej winorośli między IX a V tysiącleciem p.n.e. na terenach obecnego Iranu i Armenii. Najstarsze znalezione dowody obecności wina to osad we wnętrzu naczynia z połowy VI tysiąclecia p.n.e. Potwierdza to przypisywanie przez chrześcijaństwo początków produkcji wina Noemu, który po ocaleniu z potopu posadził winorośl na zboczach góry Ararat.

Dzisiaj jednak wiadomo, że pierwsze wina powstały na Środkowym Wschodzie i Chinach ok. 3000 lat p.n.e. z odmiany Kankomet. To wino było częścią rytuału chrześcijańskiego.

Z czasem produkcja wina dotarła poza przypuszczalne miejsce swych narodzin, przez współczesną Syrię, Liban, Izrael aż do Egiptu. Ściany egipskich pałaców zdobią malowidła o winobraniu, stąd wiadomo, że nalewano je do wielkich amfor, które posiadały maleńkie otwory, przez które uwalniał się dwutlenek węgla, i starannie pieczętowano. Ok. 400 lat p.n.e na amforach można już naleźć informacje dotyczące roku winobrania, producenta i nazwę winnicy.

W rejonie morza śródziemnego, najpierw na Krecie a potem w Grecji kontynentalnej, winorośl pojawiła się ok. 3000 p.n.e. Sławne były tam wina z Chios, starożytnego Bordeaux! Wielką reputacją cieszyły się wina z  Tasos, Lesbos i Rodos. Wina z Lesbos dojrzewały pod cienką warstwą drożdży, jak obecnie wina z Jerez.

Grecy uważali  wino za napój cywilizowany i był dla nich miarą wyrafinowania. To, jakie piło się wino mówiło o tym, kim jesteś – szlachetne były bardziej cenione niż pospolite, starsze bardziej niż młode. Miarą tej cywilizacji była również sztuka mieszania wina z wodą! Picie nierozcieńczonego wina było dla nich barbarzyństwem i powodowało szaleństwo. „Oba te ludy znane z tego, że wszyscy, kobiety i mężczyźni, piją czyste wino, rozlewają sobie na szaty i uznają to za szacowny i radosny obyczaj” (pisał Platon o Scytach). Na picie nierozcieńczonego wina mógł sobie pozwolić jedynie bóg dzikiej natury i winorośli, Dionizos. Po winobraniu Grecy pili młode wino, prawie jak współczesne beaujolais, ale bardzo słodkie. Nie stosowano, jak w Egipcie,  fermentacji w kadziach. Wino było nieustabilizowane, łatwo ulegało skwaśnieniu. Aby wino dało się długo przechowywać doprawiano je ziołami, miodem, mieszano z innymi winami, czasem dodawano wody morskiej.  Luksusem było dosładzanie wina trzciną cukrową, która wówczas uważana była za lekarstwo. Młode wino było także wielokrotnie gotowane, aby się nie zepsuło. W Grecji, w odróżnieniu od Rzymu, chętnie mieszano różne wina.

Na początku II wieku p.n.e najbardziej popularne w rejonie morza śródziemnego były wina greckie, importowane na Półwysep Apeniński. Ale wkrótce (końcowa data 146 r. p.n.e – upadek Kartaginy) tereny te znalazły się pod panowaniem Rzymian i to oni przejęli kontrolę nad produkcją wina w regionie. Przywozili do Italii sadzonki najszlachetniejszych krzewów i uczyli się imitować smak najlepszych greckich win. Z czasem przenieśli się tutaj najlepsi producenci, rosło zapotrzebowanie na wino, małe gospodarstwa zmieniały się w wielkie latyfundia a Rzym stał się centrum handlu tym towarem.

Wino w Rzymie było jednym z wyznaczników hierarchi społecznej, synonimem luksusu i bogactwa.

Z czasem dynamiczny rozwój winiarstwa  spowodował nadmiar wina i aby ochronić rodzime winiarstwo,  edyktem z 92 roku, Domicjan zakazał zasadzania nowych winnic i nakazał wykarczować połowę istniejących  winnic w prowincjach. Cesarz Karakalla w 212 roku, przyznając obywatelstwo wszystkim wolnym mieszkańcom imperium, zniósł przywilej uprawy winorośli przysługujący wyłącznie  obywatelom  Rzymu (Constitutio Antoniniana). Odtąd, winiarstwo mogło rozwijać się bez przeszkód w całym cesarstwie.

W raz z podbojami rzymskimi trunek docierał w coraz to nowe rejony i zyskiwał nowych zwolenników, podbijane ludy chętnie przejmowały rzymskie obyczaje a najchętniej picie wina.

W I w. n.e. Półwysep Apeniński nie mógł już zaspokoić popytu i zaczęła rozwijać się ich produkcja w Galii i Hiszpanii.

Najbardziej jednak ceniono wina z Italii. Wśród nich sławę zyskał falern – najlepsze to białe, leżakowane przez co najmniej dziesięć lat wino pochodzące z Kampanii, wytwarzane z winogron rosnących na zboczach góry Falern w pobliżu dzisiejszego Neapolu, szczepu Faustian Falerian - który traktowany był jako synonim luksusu, wino dla wybranych. W miarę schodzenia po szczeblach drabiny społecznej jakość wina stawała się niższa.

Ciekawostką jest to, że wina nie przechowywano w piwnicach a na górnym piętrze domów przy przewodach kominowych, aby nabrało smaku dymu. Dopiero średniowieczni zakonnicy zaczęli przechowywać wino w piwnicach chcąc w ten sposób uchronić je przed barbarzyńcami.

W 410r.n.e. nastąpił kres Cesarstwa Rzymskiego. Przez wieki Grecy i Rzymianie obawiali się, że wraz z inwazją barbarzyńców z północy (Ci pili piwo) nadejdzie kres kultury wina. Okazało się, że nie byli oni tak przywiązani do swoich obyczajów, jak mogłoby się wydawać, wina nie pili, ponieważ na ich terenach winorośl nie rosła, i wino zyskało wśród nich licznych zwolenników.

Duże znaczenie dla promocji wina miało chrześcijaństwo i jego rosnąca od I w.n.e. popularność. Jednym z pierwszych cudów przypisywanych Chrystusowi jest zamiana wody w wino w Kanie Galilejskiej, podczas Ostatniej Wieczerzy ofiarował wino uczniom i zajęło ono centralne miejsce w Eucharystii. Wino produkowano w przykościelnych winnicach na potrzeby kościoła, ale mnisi produkowali je również na sprzedaż. W chrześcijańskiej Europie, w odróżnieniu od jej islamskiej części, wino zajęło uprzywilejowaną pozycję.

Były jednak w Europie tereny, na których wino, aczkolwiek chętnie pijane, było trudno dostępne. Ze względu na niesprzyjający klimat winorośl nie była uprawiana w północnej Europie i np. na Wyspy Brytyjskie trzeba było wino importować. Częściowo podział Europy na krainę wina (południe, spadkobiercy Hellady Rzymu) i krainę piwa (północ) przetrwał do dzisiaj.

Do dziś wino pozostało symbolem dobrego smaku i wyrafinowania, przetrwały tradycje rzymskie i greckie podawania wina podczas spotkań i dyskutowania przy lampce wina (tak, jak podczas greckich sympozjów i rzymskich convinium).

3000 lat p.n.e – produkcja wina w Chinach i na Środkowym Wschodzie oraz Gracji kontynentalnej

IX – V w.p.n.e – wyrób wina na terenie obecnego Iranu i Armenii

400 lat p.n.e – Egipt, na amforach z winem umieszczany rok produkcji, nazwę winnicy i producenta wina

II w. p.n.e – kontrolę nad produkcją wina w rejonie Morza Śródziemnego przejmują Rzymianie

W starożytnym Rzymie wino jest synonimem luksusu i hierarchii społecznej

I w n.e. – rozwój produkcji wina na terenie Galii i Hiszpanii

- rozwój chrześcijaństwa, które przyczynia się do promocji wina

410 r. n.e. – upadek Cesarstwa rzymskiego, przejęcie kultury wina przez Barbarzyńców – ekspansja wina na północne tereny Europy